BIP Poradni

Depresja młodzieńcza - zaburzenia okresu dojrzewania

Poradnia Wałcz

Depresja młodzieńcza staje się ogromnym problemem współczesnego świata przede wszystkim ze względu na bezpośrednie niebezpieczeństwo, jakie się z nią wiąże: począwszy od różnego rodzaju niepowodzeń szkolnych, poprzez stosowanie przemocy, narkomanię aż po najbardziej drastyczne nieudane lub dokonane próby samobójcze. Jednocześnie jest ona problemem niebywale skomplikowanym, ze względu na ogrom i różnorodność wywołujących ją przyczyn, jak również z uwagi na odmienność jej objawów od klasycznych symptomów, poddanej wnikliwej i długoletniej analizie depresji dorosłych. Dodatkowym czynnikiem zagrażającym związanym z młodzieńczą odmianą depresji jest jej "subtelność". Przeważnie pozostaje ona niezauważona aż do momentu, kiedy zwykłe poradnictwo oraz czuła opieka nie mogą już zaradzić rozmiarom zaburzenia.

Trudno się jednak temu dziwić z uwagi na fakt, iż rozpoznanie depresji tego rodzaju nastręcza wiele problemów. Faza łagodna omawianej jednostki chorobowej charakteryzuje się brakiem zewnętrznych symptomów zaburzenia, nastolatek zachowuje się i rozmawia w sposób dla siebie typowy. Istotne zmiany dokonują się natomiast w treści i sposobie myślenia, jego sny, marzenia i fantazje przepełnione są smutkiem i rozczarowaniem. Wykrycie rozpoczynającej się choroby w tej fazie jej rozwoju nawet dla specjalistów oraz osób będących w bliskim kontakcie z nastolatkiem jest niebywale trudne, gdyż niełatwo jest znaleźć granicę między tym, co jeszcze typowe dla adolescencji, a tym, co w swej wymowie zapowiada patologię.

Rozpoznawalność choroby wzrasta w kolejnym stadium, bowiem umiarkowana faza depresji młodzieńczej zaznacza się już w treściach wypowiedzi. Nastolatek koncentruje się na tematyce chorób, nieszczęścia, poczucia beznadziejności, czy wreszcie śmierci. Niejednokrotnie jednak nawet ostro zaznaczający się u niego pesymizm nie zostaje zauważony wskutek błędnego przekonania dorosłych, iż w dzisiejszych czasach nie ma miejsca na optymizm, radość oraz szeroko rozumiane pozytywne nastawienie, i że to "znamię naszych czasów" powinna nosić także młodzież. Smutek nie tylko już nie dziwi, ale również nie mobilizuje pomocy i przeciwdziałania. Nastolatek, którego problem nie zostanie zauważony i odpowiednio rozpoznany, wkracza w ostrą fazę depresji, gdzie proces chorobowy zaczyna wywierać znaczny wpływ na jego funkcje myślowe. Traci on stopniowo zdolność do jasnego, racjonalnego i logicznego myślenia, jak również prawidłowego postrzegania i oceniania rzeczywistości. Adolescent zaczyna dostrzegać wyłącznie negatywne, pozbawione sensu aspekty swojego życia czy własnej osoby, koncentruje się na beznadziejności, braku planów na przyszłość oraz na niezrozumieniu i niemożliwości uzyskania pomocy. Prosto rzecz ujmując jego świat to obraz spostrzegany zza czarnych okularów, zupełnie pozbawiony światła i radości (pod względem biochemicznym i neurohormonalnym depresja młodzieńcza odpowiada depresji klasycznej).

Dodatkowym czynnikiem utrudniającym diagnozowanie omawianego zaburzenia jest istnienie tzw. "uśmiechniętej" formy depresji. Polega ona na tym, iż nastolatek, by nie budzić podejrzeń przywdziewa na użytek otoczenia maskę osoby ogólnie zadowolonej, radosnej, optymistycznie nastawionej do świata. Dopiero w samotności pozwala sobie na okazanie bezmiaru cierpienia i smutku, jaki nim rządzi. Szczególnie w tym przypadku uwidacznia się znaczenie udziału domu rodzinnego w prawidłowym zdiagnozowaniu.

Obniżony nastrój, złe samopoczucie oraz poczucie bezradności stanowią osiowe objawy depresji młodzieńczej. Towarzyszą im różnego rodzaju zaburzenia koncentracji uwagi, wśród których szczególnie charakterystyczne są tzw. "fazy marzeń"- nastolatek sytuacyjnie manifestuje krótkotrwałe, chwilowe otępienie, które następnie może ulec nasileniu i generalizacji. Dodatkowo obserwowane są symptomy typowo fizjologiczne, takie jak: ciągłe zmęczenie, zaburzenia snu i łaknienia, różnego rodzaju bóle, umiejscowione najczęściej w dolnych partiach klatki piersiowej lub w głowie. Nastolatek stopniowo pogrąża się w apatii i nudzie, ma poczucie izolacji, wycofuje się z kontaktów z rówieśnikami, nie tylko ich unikając, ale również odtrącając ze złością. Staje się przez to jeszcze bardziej osamotniony i pełen wewnętrznego bólu. Jednocześnie czyni go to podatnym na wpływ różnego rodzaju zewnętrznych oddziaływań, które choćby na chwilę ten ból uśmierzą. Młody człowiek nie do końca rozumie, co i dlaczego się z nim dzieje, jednego jest pewien, musi znaleźć pomoc. Sposoby, jakie wprowadza w życie często nie zyskują miana odpowiednich, przynoszą natomiast natychmiastową, lecz krótkotrwałą ulgę. Antyspołeczne zachowania dając atmosferę podniecenia i niebezpieczeństwa łagodzą ból depresji; narkotyki niwelują chwilowo wewnętrzne rozterki, gwarantują euforię i oderwanie od beznadziejnej rzeczywistości; kontakty seksualne aż po rozwiązłość, by poprzez fizyczne doznania osiągnąć zadowolenie duszy, i wreszcie samobójstwo, antidotum definitywne i stuprocentowo skuteczne na uśmierzenie wszelkiego bólu, lecz często również jedyny sposób dziecka, by zwrócić na siebie uwagę, powiedzieć "ja naprawdę cierpię".

Depresja u młodzieży nie jest zjawiskiem jednorodnym. Zmienność, zależna w dużej mierze od obowiązujących w danej kulturze norm obyczajowych i moralnych, dotyczy szczególnie takich symptomów jak: poczucie winy, stosunek do samobójstwa oraz jakościowych zaburzeń myślenia. Orwid M. i Pietruszewski K. Wyróżniają cztery postaci depresji młodzieńczej: postać czystą depresji, charakteryzującą się obniżeniem nastroju i napędu, nieokreślonym lękiem i lękiem przed przyszłością; depresję młodzieńczą z rezygnacją, gdzie obok wymienionych objawów występuje niewydolność w nauce, poczucie bezsensu życia oraz myśli, skłonności i próby samobójcze; depresję z niepokojem łączącą symptomy czystej postaci depresji ze zmiennością nastroju oraz autodestrukcyjnymi zachowaniami; i wreszcie depresję hipochondryczną, czyli połączeniem pierwszego rodzaju depresji z somatycznymi manifestacjami lęku oraz patologiczną koncentracją na ciele.

Poradnia WałczRozpowszechnienie depresji wśród populacji nastolatków jest zatrważające i z roku na rok wzrasta. Zważywszy jednak na fakt, iż okres adolescencji jest etapem rozwoju człowieka bardzo burzliwym i pełnym, często radykalnych przemian, podatność jego na różnego rodzaju czynniki zakłócające nie powinna zdumiewać. Świat dziecka ulega w tym okresie zupełnemu przewartościowaniu, kryzys dotyka każdej ze sfer jego życia. Dotychczasowe autorytety zostają "obalone", dochodzi do konfrontacji wcześniejszych wyobrażeń o sobie z rzeczywistością, czego efektem jest przeważnie mniej korzystny obraz siebie, poczucie braku kompetencji i adekwatności oraz wątpiące pytanie o sens świata. Konfliktowa natura stosunków rówieśniczych, ogromny napór potrzeb seksualnych przy jednoczesnym braku możliwości ich rozładowania, mogą dodatkowo pogłębiać tendencje do samooskarżania, poczucia bezwartościowości, utratę wiary we własne możliwości i mocne strony. Sprzyja temu młodzieńczy radykalizm i skłonność do stawiania jednoznacznych, czarno-białych ocen. Nawet ciało staje się obiektem krytyki i negatywnych porównań, które globalnie obniżają samoocenę i poziom samoakceptacji. Pierwsze nieszczęśliwe, niewłaściwie ulokowane uczucia, odczuwane jako "koniec świata", pogłębiają utratę szacunku do własnej osoby. Jeżeli wszystkim przedstawionym wyżej burzliwym procesy okresu dojrzewania, załamującym dotychczasową stabilność fizyczną i psychiczną dziecka, nie będzie towarzyszyło ogromne, zdolne do poświęceń wsparcie ze strony najbliższych, będzie ono naturalnie podatne na zaburzenia o różnym nasileniu, w tym także na depresję. Niezmiernie ważne okazuje się zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa, bezwarunkowej miłości oraz uważnej akceptacji i pomocy w trudnych chwilach. Swoje znaczenie zyskuje również umiejętna kontrola, wynikająca z zaufania i wiary w samodzielność i rozsądek dziecka. Zapewnienie nastolatkowi takich warunków zwiększy prawdopodobieństwo wystąpienia u niego zachowań skierowanych na własne bezpieczeństwo, jak również uchroni go przed destrukcyjnym często wpływem rówieśników.

Niemożliwością jest uchronić dziecko przed niebezpieczeństwami otaczającego je świata. Wkraczającemu w stadium dojrzewania dziecku możemy jednak pomóc zachować zdrowie psychiczne usprawniając je tak, by było ono w stanie stawiać czoła pojawiającym się kryzysom, konfliktom oraz prowokacjom i pokusom. Szczególnie przydatne w pracy z nastolatkami okazują się być ćwiczenia mające na celu:

Anna Dyczko

Literatura: