BIP Poradni

Emisja głosu

Poradnia WałczCzym jest emisja głosu? Dlaczego warto się jej uczyć? Jak właściwie dbać o narząd głosu, by uniknąć schorzeń krtani? Poznanie odpowiedzi na powyższe pytania ważne jest dla osób, które zawodowo posługują się głosem. Nie są to tylko wokaliści, aktorzy czy nauczyciele, bowiem istnieje coraz więcej zawodów, których przedstawiciele narażeni są na wysiłek głosowy. A zatem nauka techniki posługiwania się głosem i znajomość podstawowych zasad jego higieny może dla wielu osób oznaczać pracę bez niepotrzebnych obciążeń w postaci chorób krtani. Warto więc stać się świadomym użytkownikiem własnego głosu.

Emisja głosu (z łac. emissio – wysłanie, wypuszczanie) jest procesem jego wytwarzania i wyprowadzania na zewnątrz zarówno w mowie, jak i w śpiewie, procesem, na który składają się następujące czynności: oddychanie, fonacja, rezonans i artykulacja.

Prawidłowe oddychanie podczas mówienia powinno odbywać się torem piersiowo – brzusznym, zwanym także przeponowo – żebrowym. Podczas wdechu następuje bowiem równomierne poszerzenie całej klatki piersiowej, wspomagane niewielką pracą przepony. W przypadku nieuruchomienia przepony oddychanie przebiega tylko płytkim torem piersiowym i nie pozwala na wykorzystanie całej powierzchni płuc. Wydech natomiast powinien odbywać się z tzw. podparciem oddechowym (szczególnie ważne dla osób pracujących głosem), który polega na świadomym zwolnieniu fazy wydechowej za pomocą kontrolowanego napięcia mięśni oddechowych).

Powietrze wypływające z płuc wprawia następnie w drgania struny głosowe, w wyniku czego powstaje fala głosowa. Przy prawidłowej emisji głosu powinno dochodzić do takiego zwarcia strun głosowych, by mogły one swobodnie drgać. Jest to określane mianem miękkiego nastawienia głosu, które jest nastawieniem prawidłowym. Pozostałe rodzaje nastawienia: twarde ( wtedy, gdy dochodzi do zbyt gwałtownego zwarcia strun głosowych) oraz chuchające ( struny głosowe nie w pełni się zwierają i podczas fonacji razem z dźwiękiem powstaje dodatkowy szum) są nieprawidłowe. Twarde nastawienie może doprowadzić do uszkodzenia narządu głosu, natomiast nastawienie chuchające może być już oznaką choroby krtani.

Powstały w krtani dźwięk jest następnie wzmacniany w nasadzie, która stanowi zespół trzech jam: gardłowej, nosowej i ustnej. Natomiast o ostatecznej jakości tworzonego dźwięku decyduje sprawność ruchowa narządów mownych, przede wszystkim języka, warg, podniebienia miękkiego i żuchwy. Im sprawniejsze są mięśnie uczestniczące w powstawaniu mowy, tym większa płynność i wyrazistość mówienia.

Należy przy tym pamiętać, że wszystkie narządy odpowiedzialne za emisję głosu stanowią całość, a więc nieprawidłowa praca tylko jednego z nich powoduje zaburzenia pracy i funkcji pozostałych.

Z powyższego opisu łatwo wysnuć wniosek, że emisja głosu jest tylko mechaniczną pracą poszczególnych narządów i mięśni. Tak naprawdę proces tworzenia dźwięków mowy to także czynność intelektualna, a więc świadoma - uzależniona od układu nerwowego, który jest odpowiedzialny za świadomą koordynację pracy mięśni (utrzymanie, regulacja odpowiedniego stanu napięcia lub rozluźnienia) oraz ruchów wykonywanych podczas emisji.
Jeśli zatem ćwiczenia głosowe są wykonywane bez udziału świadomości, to łatwo prowadzi to do błędów emisyjnych.

Nauka emisji głosu

Nauka emisji głosu przebiega w kilku etapach i obejmuje:

Prócz udziału w ćwiczeniach z emisji głosu, bardzo ważna jest samodzielna systematyczna praca nad głosem - praca nad oddechem, wykonywanie ćwiczeń emisyjnych, podnoszenie sprawności aparatu artykulacyjnego, dbanie o wyrazistość dykcji.

Poniżej propozycja ćwiczeń oddechowych, fonacyjnych i dykcyjnych do samodzielnego wykonania w domu.

Ćwiczenia oddechowe

  1. Wyobraźmy sobie, że leżymy na plaży, morze szumi jednostajnie i uspokaja nas. Wdech nosem, wydech nosem; wdech nosem wydech ustami, wdech ustami wydech ustami.
    Wyobraźmy sobie, że zachwycamy się zapachem pięknego bukietu kwiatów. Dla mowy bardzo istotne są ćwiczenia na wydłużenie fazy wydechowej.
  2. Wypowiadanie na jednym wydechu coraz większej liczby słów, np. liczenie "wron bez ogona".

    Doskonalenie oddechu na podparciu oddechowym polega na zwolnieniu fazy wydechowej i świadomym wydłużaniu wydechu przy utrzymywaniu klatki piersiowej w czasie fonacji w pozycji wdechowej. Prawidłowe wydobycie i prowadzenie głosu zależy od właściwego podparcia oddechowego.
  3. Nabieramy głęboko powietrze torem przeponowo-żebrowym i wydychamy je na głosce "s", (która właściwie dozuje wypływający strumień powietrza z jamy ustnej), starając się zachować pozycję klatki piersiowej jak przy wdechu.

Ćwiczenia fonacyjne

Ćwiczenia usprawniające aparat artykulacyjny

Ćwiczenia języka:

Ćwiczenia warg:

Ćwiczenia podniebienia miękkiego:

Ćwiczenia dykcyjne

Schorzenia narządu głosu

Warunkiem zachowania zdrowia i sprawności aparatu głosowego zwłaszcza w zawodzie nauczyciela jest znajomość i umiejętność stosowania techniki prawidłowej emisji głosu i dbałość o higienę głosu.

Jak w każdym zawodzie, także w zawodzie nauczyciela mówimy o predyspozycjach, wśród których bardzo ważne są możliwości głosowe i umiejętność pracy głosem. Potrzeba opanowania techniki emisji głosu pozostaje nieuświadomiona, pomimo że coraz częściej nauczyciele uskarżają na różne choroby narządu głosu.

Definicja choroby zawodowej nauczycieli znajduje się w rozporządzeniu Rady Ministrów z 18 listopada 1983r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. PRL nr 65, poz. 294) z późniejszą zmianą z 10 listopada 1989r. (Dz. U. nr 61, poz. 364) – choroby narządu głosu to przewlekłe choroby krtani o charakterze niedowładów fałdów głosowych, przerostowego nieżytu krtani, guzków głosowych, związane z nadmiernym wysiłkiem głosowym. Najczęściej u osób zawodowo pracujących głosem występuje krtaniowy zespół napięcia – zmęczenia. Prowadzi do szybkiego wyczerpania narządu głosowego, a w dalszym etapie do zaburzeń czynnościowych (organicznych) utrudniających wykonywanie zawodu.

Objawy to:

Pojawia się dyskomfort i ból w okolicy szyi.

Ważnym krokiem zapobiegania chorobom narządu głosu u nauczycieli stało się wprowadzenie przedmiotu emisja i higiena głosu w wymiarze 30 godzin do programów nauczania na specjalnościach nauczycielskich /rozporządzenie MENiS w sprawie standardów kształcenia nauczycieli z 7 września 2004r. Z pewnością receptą na problemy związane z głosem - głównym narządem pracy nauczyciela może być nauka prawidłowej emisji głosu, którą można podjąć zawsze, ponieważ dysponujemy jednym niewymiennym instrumentem głosowym, który ma nam służyć całe życie. Należy więc posługiwać się głosem zgodnie z zasadami jego emisji.

Higiena głosu

Aby właściwie zadbać o swój głos nie wystarczy tylko perfekcyjnie opanować i stosować technikę emisji, należy również przestrzegać następujących zasad.

Oto one:

Środki farmakologiczne wspomagające utrzymanie higieny narządu głosu

Długotrwały wysiłek głosowy w niesprzyjającym mikroklimacie (alergeny, suche powietrze) nawet mimo opanowania techniki emisji, może wywoływać pewien dyskomfort w pracy głosem. Warto mieć wtedy pod ręką odpowiednie środki i doraźnie wspomóc się nimi.

Nauka emisji ma zapewnić przede wszystkim zdrowe funkcjonowanie narządu głosu, ale niesie także mnóstwo dodatkowych korzyści., takich jak: polepszenie jakości oddychania, regulacja pracy serca, przemiana materii. Samo oddychanie z kolei wpływa na odpowiednie dotlenienie naszego organizmu i jego rozluźnienie. Przy okazji pracy z własnym głosem można też zrelaksować się i lepiej poznać samego siebie. Do czego gorąco zachęcamy.

Agnieszka Kubryń-Pierzak, Beata Kukawka

Bibliografia