Przed rozpoczęciem przez dziecko nauki szkolnej
Ważnym kryterium dojrzałości szkolnej dziecka jest mowa. Wagę sprawności językowej w karierze szkolnej podkreśla wielu badaczy.
Mowa jest niezbędna w porozumiewaniu się i nawiązywaniu kontaktów społecznych. Umożliwia komunikację, stanowi niezbędne narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie własnych sądów, uczuć, upodobań.
Rozwój mowy stanowi podstawę rozwoju osobowości. Jest więc ważnym elementem rozwoju dziecka. Jeśli proces rozwoju mowy przebiega prawidłowo, prawidłowy jest także proces myślenia, gdyż myślenie i mowa łączą się ze sobą bardzo ściśle.
Mowę określa się narzędziem myślenia, ponieważ służy ona nie tylko do wyrażania myśli, ale za jej pośrednictwem – w słowach i zdaniach – krystalizuje się myśl. Słowa oznaczają przedmioty i są jednocześnie znakami pojęć, za pomocą, których umysł dziecka ogarnia istotne i ogólne właściwości wielu przedmiotów przynależnych do jednej kategorii. Posługiwanie się zdaniami umożliwia ujmowanie różnych stosunków między elementami rzeczywistości, wypowiadanie sądów, przeprowadzanie rozumowania zmierzającego do rozwiązania określonych problemów.
Warunkiem uczenia się jest odpowiedni zasób słów i umiejętność słownego wyrażania swoich myśli w sposób w pełni zrozumiały dla otoczenia.
Pod koniec okresu przedszkolnego oczekuje się od dzieci poprawnego wymawiania wszystkich dźwięków, swobody w posługiwaniu się mową. Niezbędne są tu:
- warunki prawidłowego odbioru mowy,
- sprawny aparat artykulacyjny,
- umiejętność komunikowania z pomocą mowy własnych myśli, uczuć, potrzeb, wiadomości.
Prawidłowy odbiór mowy możliwy jest dzięki słuchowi fizjologicznemu. Duże znaczenie ma także zdolność różnicowania dźwięków, ich analizy i syntezy w korze mózgowej, czyli tzw. słuch fonematyczny oraz bezpośrednia pamięć słuchowa. Warunkiem prawidłowego odbioru mowy jest też systematyczna stymulacja słuchowa i możliwość podejmowania werbalnych kontaktów z otoczeniem.
Sprawny obwodowy narząd mowy związany jest z ogólnym rozwojem fizycznym dziecka. Niska sprawność narządów artykulacyjnych jest źródłem trudności w wykonaniu ruchów potrzebnych do wypowiedzenia danej głoski. Zaburzone bywa też czucie kinestetyczne.
Umiejętność komunikowania z pomocą mowy własnych myśli, uczuć, potrzeb, wiadomości to podstawa rozwoju dziecka, dowód wzbogaconego słownictwa czynnego i możliwość nawiązywania kontaktów społecznych,
Nieprawidłowy rozwój mowy w istotny sposób zakłóca funkcjonowanie dziecka w szkole. Obniżona jest efektywność nauki czytania i pisania. Prawidłowo rozwinięta mowa ustna to podstawa nauki czytania i pisania. Rozwój mowy pisanej jest jak gdyby przedłużeniem mowy ustnej.
Z zaburzeniami mowy współwystępują zaburzenia psychoruchowe rozwoju dziecka, które utrudniają przebieg procesu nauki czytania i pisania. Są to:
- zaburzenia funkcji słuchowych,
- zaburzenia funkcji kinestetyczno-ruchowych (z zakłóceniami procesu lateralizacji).
Nieprawidłowości związane z rozwojem mowy utrudniają kontakty społeczne, w tym kontakty rówieśnicze, zaburzony jest rozwój umysłowy, a w szczególności rozwój emocjonalny. Dochodzi do obniżania się poczucia własnej wartości i kompetencji. Zmniejsza się motywacja do pracy.
W związku z tym, jak istotne znaczenie dla powodzenia dziecka w uczeniu się ma sprawność językowa, jego kompetencja językowa, należy jak najwcześniej zadbać o przeprowadzenie odpowiednich działań terapeutycznych w przypadku stwierdzenia jakichkolwiek niepokojących objawów.