obecnie w piśmiennictwie światowym używane są dwie nazwy: "Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi" oraz "zespół hiperkinetyczny" lub "zaburzenia hiperkinetyczne". ADHD jest zaburzeniem przekazywanym z pokolenia na pokolenie, czyli uwarunkowanym genetycznie. Osoby cierpiące z powodu ADHD mają specyficzne funkcjonowanie układu nerwowego. Występuje u nich zdecydowana przewaga procesów pobudzenia nad procesami hamowanie, co nie pozwala na kontrolowanie własnych zachowań. U osób z ADHD istnieje prawdopodobnie zaburzona równowaga pomiędzy dwoma podstawowymi przekaźnikami – noradrenaliną i dopaminą. Jest to jednostka chorobowa, którą może zdiagnozować wyłącznie lekarz specjalista – psychiatra dziecięcy.
Analiza głoskowa
umiejętność rozkładania słów na poszczególne elementy składowe – głoski, które odpowiadają fonemom (najmniejszym cząstkom języka).
Analiza i synteza
ogół czynności dokonywania rozkładu całości na poszczególne elementy składowe oraz scalania tych elementów w całość. Czynności te dotyczą też procesów poznawczych, analizy i syntezy doznań zmysłowych: wzrokowych, słuchowych, czucia, dotyku i ruchu (kinestezji).
Analiza sylabowa
umiejętność rozkładania słów na sylaby.
Analizator słuchowy
Analizator ten służy do odbioru bodźców słuchowych, w tym dźwięków mowy, ich spostrzegania, zapamiętywania. Uczestniczy w porozumiewaniu się za pomocą mowy. Wraz z innymi analizatorami stanowi neurofizjologiczną podstawę procesów czytania i pisania. Odgrywa w uczeniu się tych czynności zasadniczą rolę ze względu na zaangażowanie w nich :
słuchu fonemowego, czyli zdolności różnicowania głosek, dzięki dokonywaniu analizy dźwięków mowy i odróżniania ich (np: głosek z – s, które brzmią podobnie, ponieważ różnią się tylko jedną cechą dystynktywną: dźwięcznością)
umiejętności fonologicznych w zakresie operowania cząstkami fonologicznymi, takimi jak głoski, sylaby, logotomy (cząstki słów nie będące głoskami ani sylabami).
Prawidłowe różnicowanie i rozpoznawanie dźwięków mowy (słuch fonemowy) oraz dobrze wykształcone umiejętności fonologiczne są podstawą bezbłędnego zapisywania i czytania nowych wyrazów, a następnie łączenia ich w zdania i tekst.
Analizator wzrokowy
Podczas czytania sprowadza się on do spostrzegania tekstu, wyodrębniania z niego wyrazów, a w nich kolejnych liter, tworzących sekwencje znaków w graficznej strukturze wyrazu, odróżniania podobnych liter, zapamiętywania ich, rozpoznawania. Podczas pisania zachodzi przypominanie sobie kształtu liter, sposobu łączenia ich w strukturę, jaką jest sylaba, a następnie łączenia sylab w wyrazy, wyrazów w zdania i konstruowanie tekstu rozplanowanego na kartce zeszytu.
Analizatory
są neurofizjologiczną podstawą odbioru i przetwarzania bodźców w spostrzeżenia. Znajdują się w mózgu, nie na receptorach, czyli, np. oku, uchu. W czytaniu i pisaniu udział biorą trzy analizatory: wzrokowy (odbiór bodźców wzrokowych, jakimi są np: teksty, wyrazy i tworzące je litery), słuchowy (odbiór dźwięków mowy) i skórno–kinestetyczny (doznania dotykowo–kinestetyczne z poruszających się narządów mowy podczas mówienia oraz od poruszającej się ręki trzymającej pióro podczas pisania). Każdy z analizatorów musi dobrze funkcjonować samodzielnie, jak również dobrze współpracować z innymi.
Błędy specyficzne
błędy typowe, charakterystyczne dla dysleksji rozwojowej, symptomatyczne dla różnych przyczyn ich powstania, zależnie od tego, jaka funkcja rozwija się nieprawidłowo.
Błędy specyficzne dla zaburzeń funkcji wzrokowych (percepcji i pamięci wzrokowej):
mylenie liter o podobnym kształcie, np. a – o, t – ł, m – n
mylne odtwarzanie położenia liter, np. b –p, d – g, u – n
pomijanie drobnych elementów graficznych liter, np. znaków diakrytycznych
błędy typowo ortograficzne ó – u, ż – rz, ch –h
mylenie liter rzadziej używanych, H – f – F, Ł – F itp.
Błędy specyficzne dla zaburzeń funkcji słuchowo–językowych:
opuszczanie liter, końcówek lub cząstek wyrazów
dodawanie liter
podwajanie liter
przestawianie kolejności liter
łączenie i rozdzielanie wyrazów
mylenie spółgłosek w szeregach dźwięczne – bezdźwięczne: b –p, d – t, w – f,g – k, dz – c, sz – s
mylenie samogłosek i – y
zniekształcanie pisowni całego wyrazu (wyrazy bezsensowne)
mylenie wyrazów podobnie brzmiących
błędy w zmiękczeniach
trudności z różnicowaniem i – j
trudności z różnicowaniem samogłosek nosowych i cząstek -om, -on, -em, -en.
Czujność ortograficzna
samokontrola podczas pisania, w efekcie prowadzi do automatycznego sprawdzania poprawnej pisowni w słowniczku ortograficznym bądź wyjaśniania jej przy pomocy zasad pisowni.
Deficyty rozwojowe
inaczej dysfunkcje parcjalne lub fragmentaryczne zaburzenia rozwoju psychomotorycznego – opóźnienie rozwoju psychomotorycznego, wolniejsze tempo rozwoju określonych funkcji.
parcjalne zaburzenia rozwoju psychomotorycznego obejmują większy obszar czynności. Przykładem jest opóźnienie rozwoju motoryki (dużej, jak i małej) lub zaburzenia rozwoju mowy (mówienia , rozumienia).
fragmentaryczne zaburzenia rozwoju psychomotorycznego obejmują mniejszy obszar czynności, np: motoryki rąk lub tylko rozwoju mowy czynnej.
Dostosowanie wymagań
w przeciwieństwie do obniżenia wymagań to zastosowanie takich kryteriów egzekwowania wiedzy i umiejętności, które uwzględniają możliwości i ograniczenia, a więc dysfunkcje oraz mocne strony rozwoju i funkcjonowania dziecka. W praktyce sprowadza się to do określenia wymagań edukacyjnych dla konkretnego ucznia.
Dysgrafia
to trudności w opanowaniu poprawnej formy graficznej pisma. Wyraża się w formie zniekształceń strony graficznej pisma, takich jak niedokładności w odtwarzaniu liter, złe proporcje liter w wyrazie, brak połączeń liter, brak należytego odstępu między literami i wyrazami, brak równomiernego i jednolitego położenia pisma, niepoprawne zagęszczenie liter. Towarzyszy jej często niższa sprawność manualna i grafomotoryczna.
Dysleksja
specyficzne trudności tylko w czytaniu.
Dysleksja "skompensowana"
takie określenie można stosować w odniesieniu do uczniów starszych, u których wcześniej stwierdzono dysleksję, lecz obecnie na skutek wieloletnich ćwiczeń, kompensującego wpływu wysokiej inteligencji, wieku, nie popełnia on już wielu błędów i są to błędy wyłącznie ortograficzne.
Dysleksja rozwojowa
specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu u dzieci. Jest to syndrom zaburzeń uczenia się czytania (dysleksja) i opanowania poprawnej pisowni (dysortografia), którym często towarzyszy niski poziom graficzny pisma(dysgrafia). Mogą się one zmniejszać w wyniku intensywnych ćwiczeń zaburzonych funkcji.
Dysortografia
specyficzne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni. Dysortografię rozpoznajemy u uczniów o prawidłowym rozwoju umysłowym , w przypadkach, gdy trudności występują pomimo znajomości zasad pisowni, braku wad zmysłu i zaniedbania pedagogicznego, a spowodowane są zaburzeniami procesów poznawczych i ruchowych oraz ich współdziałania. Dysortografia należy do zespołu zaburzeń określanego jako "dysleksja rozwojowa".
Dystraktory
czynniki rozpraszające uwagę, przeszkadzające w skupieniu, np: rozmowy, hałasy, radio, TV, itp.
Funkcje poznawcze
zespół procesów, dzięki którym odbieramy informacje z otoczenia oraz stosunki miedzy nimi. Należą do nich: uwaga, pamięć, myślenie i spostrzeganie.
Głęboka dysleksja rozwojowa
poważne zaburzenia o specyficznym charakterze w uczeniu się czytania. Najczęściej też występują nasilone trudności w budowaniu wypowiedzi na piśmie, błędy stylistyczne i interpunkcyjne.
Inteligencja ogólna - werbalna i niewerbalna
trzy obszary funkcjonowania intelektualnego (ogólny, słowno-pojęciowy i praktyczny), które możemy mierzyć za pomocą badania Skalą Inteligencji D.Wechslera. Wyniki są sformułowane w postaci ilorazów inteligencji.
Opracowała:
Agnieszka Olędzka - pracownik Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w Wałczu, w oparciu o:
Słownik Psychologii Jerzego Siuta (red.) oraz
poradnik M.Bogdanowicz, A. Adryjanek "Uczeń z dysleksją w szkole"