W trosce o emocjonalny rozwój dziecka
Dziecko otoczone od urodzenia miłością, atmosferą wzajemnej życzliwości i akceptacji, poszanowania dla jego osoby, wspierającą je w poczuciu własnej wartości, czuje się bezpieczne i ma szansę na to, by jego rozwój emocjonalny przebiegał prawidłowo. Doświadczanie natomiast od najmłodszych lat częstej krytyki, nadmiernych wymagań i kar, niepowodzeń i ciągłych konfliktów, kształtuje u dziecka poczucie zagrożenia i niską samoocenę, zakłócając tym samym jego emocjonalne funkcjonowanie.
Rozpoczęcie przez dziecko edukacji przedszkolnej lub szkolnej jest bardzo często momentem ujawnienia lub nasilania się zaburzeń emocjonalnych, gdyż jest momentem dla dziecka bardzo trudnym i pełnym zmian. Wymaga bowiem od dziecka pozostawania bez opieki rodziców, konieczności dzielenia się uwagą ważnych osób, wykazywania się wytrzymałością w realizacji zadań, podporządkowania się regułom, nakazom i zakazom, samokontroli emocji i zachowania, tolerowania oceny i rywalizacji oraz współpracy z rówieśnikami. Zaburzenia emocjonalne mogą objawiać się różnorodnie, np.: niekontrolowanymi wybuchami złości, agresją fizyczną lub słowną, zwiększoną pobudliwością lub zahamowaniem psychoruchowym, zakłóceniami w koncentracji uwagi, nieśmiałością, mimowolnym moczeniem się, nadmierną lękliwością w stosunku do obowiązków szkolnych czy kontaktów rówieśniczych. Towarzyszyć im mogą także charakterystyczne reakcje wegetatywne oraz wzmożone napięcie psychiczne i mięśniowe.
W sytuacji, gdy rozwój emocjonalny dziecka przebiegł nieprawidłowo emocje, które w swej pierwotnej istocie są pozytywnym napędem ludzkiego życia, stają się siłą destrukcyjną, zakłócającą prawidłowe funkcjonowanie dziecka we wszystkich sferach jego aktywności.
Każdy nauczyciel może w istotny sposób wpłynąć pozytywnie na emocjonalny rozwój swoich uczniów. Przyniesie to korzyści nie tylko samemu dziecku, ale również ułatwi nauczycielowi pełnienie jego obowiązków. Chcąc pomóc swojemu sprawiającemu trudności uczniowi, nauczyciel powinien:
- pamiętać o tym, że dziecko bardzo często nie potrafi bezpośrednio mówić o swoich problemach emocjonalnych, dlatego demonstruje je poprzez zaburzone, niedostosowane zachowanie;
- dostrzegać przede wszystkim zalety, atuty oraz akceptowane zachowania dziecka, podkreślać ich znaczenie;
- umożliwiać dziecku odkrywanie mocnych stron jego funkcjonowania, kształtować i wzmacniać jego poczucie własnej wartości, dostarczać jak najwięcej okazji do doświadczania sukcesów; wzmacniać, chwalić, doceniać, nagradzać, dostrzegać nawet najdrobniejsze zmiany na lepsze czy choćby włożony wysiłek;
- okazywać dziecku szacunek i życzliwość; traktować poważnie i z uwagą;
- wspierać aktywność dziecka, szczególnie tę, która służy jego doskonaleniu;
- okazywać zainteresowanie osobą dziecka i jego problemami; nawiązywać indywidualny kontakt, słuchać z uwagą, zachowywać dyskrecję, by dziecko czuło, że może bezpiecznie nauczycielowi zaufać;
- uważnie obserwować dziecko oraz starać się zrozumieć jego zachowanie i trudności, a także, jeżeli to tylko możliwe, starać się usunąć przyczynę zaburzeń (często podstawową przyczyną jest nieadekwatne zaspokajanie potrzeb: przede wszystkim potrzeby bezpieczeństwa, miłości, poczucia własnej wartości oraz społecznego uznania);
- uświadomić całej klasie, że nieakceptowane zachowanie dziecka nie wynika z jego złośliwości czy braku dobrej woli, lecz jest efektem jego emocjonalnych trudności;
- unikać hamowania i zaprzeczania emocjom dziecka; starać się uświadomić dziecku, że może ono odczuwać złość czy lęk, nie może jednak pod ich wpływem krzywdzić innych osób, niszczyć przedmiotów itd.;
- starać się nauczyć dziecko (jeżeli jeszcze nie umie) jak może ono wyrażać swoje emocje w sposób akceptowany społeczne i adekwatny do zewnętrznej sytuacji;
- usprawniać społeczne funkcjonowanie dziecka: zachęcać do konstruktywnych kontaktów rówieśniczych, umożliwiać mu podejmowanie działań na rzecz klasy; angażować innych uczniów w proces jego uspołeczniania: tłumaczyć trudności, wskazywać na atuty;
- unikać przesady w dyscyplinowaniu dziecka oraz krytykowania, karania i straszenia; bardziej skuteczne jest wyciąganie konsekwencji w postaci np. zabrania przywileju;
- starać się, by nasz nastrój nie wpływał na sposób postępowania z dzieckiem i jego ocenę;
- dbać o to, by traktowanie dziecka w szkole charakteryzowała jak największa pewność i przewidywalność (jasno określone reguły, wymagania, oczekiwania, dotrzymywanie umów, konsekwencje pozytywne czy negatywne), gdyż sprzyja to jego poczuciu bezpieczeństwa;
- unikać brania na siebie całej odpowiedzialności za proces usprawniania dziecka; szukać wsparcia i pomocy u innych nauczycieli, pedagogów i psychologów;
- ściśle współpracować z rodzicami dziecka; unikać obwiniania ich, wspólnie poszukiwać rozwiązań problemu; dbać o to, by wzajemne relacje charakteryzowała życzliwość i zrozumienie;